Çöldeki nehir! Gerçek mi efsane mi?

Sözlü efsaneler bir yana, çölde eski bir nehir olduğuna dair ikna edici kanıtlar var. Arap Yarımadası'nın en eski haritaları Rubülhali'deki nehirleri gösteriyor.
20/12/2023

Güney Arabistan çölündeki Bedevilerin batıdaki büyük bir nehirle ilgili bir efsanesi vardır ve sekizinci yüzyıla ait bir Arapça şiirde Rubülhali’de yaşayan yabani ineklerden bahsedilir. Bu doğru olabilir mi?

Rubülhali olarak da bilinen Boş Bölge, 650.000 kilometrekarelik bir alanı veya güney Arap Yarımadası’nın yaklaşık üçte birini kaplayan dünyanın en büyük kum çölüdür. Aynı zamanda düzenli olarak 50 derecenin üzerinde seyreden sıcaklıkları ve yılda üç santimetreden daha az yağışı ile gezegendeki en sıcak ve kurak ortamlardan biridir.

Çöldeki Büyük Nehir için Kanıtlar

Bu yüzden efsanenin doğru olamayacağını düşünmek garip olmaz… Ancak bu durumda iklim değişikliğinin gücünü hafife almış olursunuz. Uzun zaman önce çöl çok farklı bir yerdi.

Sözlü efsaneler bir yana, çölde eski bir nehir olduğuna dair ikna edici kanıtlar var. İlk olarak, Arap Yarımadası’nın en eski haritaları Rubülhali’de iki büyük nehri açıkça gösteriyor. Biri kuzeye Basra Körfezi’ne, diğeri güneye Umman Denizi’ne akıyor. Her ne kadar 15. yüzyılda çizilmiş olsalar da, bu haritalar Batlamyus’un MS 150 civarında yaptığı bir haritaya dayanmaktadır, dolayısıyla esasen 2.000 yıl önceki durumu yansıtır.

İkinci olarak, 1932’de John Bridger Philby (Jack Philby) ile başlayan kaşifler ve daha yakın zamanda yapılan jeolojik araştırmalar, çölün derinliklerinde 13.000 ila 7.000 yıl öncesine tarihlenen çok sayıda tarih öncesi kurumuş göl yatağı olduğunu gösteriyor. Aynı zamanda ceylan, uzun boynuzlu sığır ve yaban keçisi gibi yaşayan hafızada hiç görülmemiş hayvanların kemikleri de bölgede bulundu. Yani çölün binlerce yıl önce çok daha ıslak bir yer olduğu açık.

Belki de en ikna edici olanı, nehrin hayalet kalıntılarının uydu görüntülerinde ve çölde birkaç yüz kilometre boyunca uzanan bir tuz düzlüğü olan Sabkha Matti şeklinde yerde hala görülebiliyor olmasıdır. Sabkha‘da yürümek oldukça tehlikelidir, insanların ve develerin kolayca kırıp alttaki bir tür bataklığa dönüştürebileceği bir tuz kabuğuyla kaplıdır. Başlangıçta eski bir nehrin yatağını takip ettiği düşünülen Sabkha, deniz seviyesinden sadece 40 metre yüksekte olduğu için nemini aşağıdaki su tablasından almaktadır.

Bedevi efsanesini destekleyen gerçekler

Batlamyus’un MS 150 tarihli Cosmographia’sına dayanan 1467 tarihli erken Arap Yarımadası haritası, Rubülhali çölünden kuzey ve güneye akan iki nehri göstermektedir.

Bölgesel paleoiklim çalışmaları bu hikayeyi destekliyor. Arap Yarımadası’nın iklim tarihi, yağışlı ve kurak dönemlerden oluşmaktadır. Şu anda kurak bir dönemde olmamıza rağmen, 5.000 yıl kadar önce hava çok daha ılımandı. Mevsimsel gölleri ve otları korumak için yeterli yağış alabiliyordu. Bugünkü doğu Afrika’ya daha çok benziyordu, bu da göçebe avcıların (Bedevilerin ataları) takip edeceği vahşi yaşamı destekliyordu. Bunu biliyoruz çünkü arkeologlar bazı kurumuş göllerin yakınlarında çakmaktaşı ok uçları ve kesilmiş hayvan kemikleri içeren eski kamp ateşleri buldular.

Dolayısıyla bu Bedevi mitlerinin ve dizelerinin, Sabkha Matti’nin hala tuz yerine suyla aktığı ve büyükbaş hayvanların bölgede dolaşmasına yetecek kadar serin ve ıslak olduğu 5000 yıl önceki o farklı dünyanın zayıf anılarını temsil etmesi oldukça makul. Ne de olsa, birkaç bin yıl öncesine ait diğer önemli iklim olaylarının hikayeleri, 4.000 yıl öncesine ait Gılgamış Destanı’ndaki tufan tasviri gibi en eski yazılı edebiyatta günümüze ulaşmıştır.

Remzi Gokdag

Remzi Gökdağ gazeteci, yazar ve dijital yayıncıdır. Başka Şehirler, Sevgili İstanbul, Amerikan Medyası’nda 11 Eylül ve Park Otel Olayı kitaplarının yazarıdır.

Başka Şehirler
Önceki Yazı

Bir başka dünya Japonya

Sonraki Yazı

Kayıp Çöl Şehirleri